XezalXezal oy hayehaye
İro mine dıbu mala Xezalamin barkirçu zozana oy cefaye
Şewta kule dilem pir bun Xezale..haye
Eze van kule dilem heya idare buyeji te re bibim
Cem aşiq u cem zozana, oy cefaye…
Hazalım Hazalım oy haye..
Bugün gördüm ki Hazalımın evi yaylaya taşındı oy cefadır.
Gönlümün yarası çoğaldı Hazalım… haye
Bu gönlümün yarasına senin için katlanacağım.
Aşıkların yanında ve ozanların yanında, oy cefadır.
Şivan Perwer
Türkçe Ceylan’ın karşılığı olan Xazal ismi Kürtlerle bütünleşmiş simge bir isimdir. Kürdistan dağlarının simge hayvanı da Xazal (Ceylan) dır. Ve hakkında en çok şarkı bestelenen isimdir Xazal.Xazal’ı konu edinen onlarca şarkı (stran) vardır.
Kürtçenin yasak olduğu yıllarda, çocuklara Kürtçe isimlerin verilmesi de yasaktı.
Bilindiği gibi 1928’de ‘Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun’ un kabul edilmesiyle Arap harflerinin yerine Latin harflerinde oluşan yeni Türk alfabesi kullanılmaya başlandı.
Kürtçede ise yaygın kullanılan X,W, Q ve benzeri harfler Türk alfabesinde olmadığı için Kürtçe isim koymak da 1928’den beri yasak. Hatta Türk Harf Kanunu’na muhalefet etmenin cezai müeyyidesi de vardı.
2013 Barış süreci kapsamında açıklanan demokratikleşme paketinde Kürtçe yasakların kaldırılması yer almasına rağmen Türkçede bulunmayan harfler nedeniyle yasak anlamsız bir şekilde devam etmektedir. Ve TBMM’de hala Kürtçe ‘bilinmeyen bir dil’ olarak kayda geçmektedir.
Barış sürecinde, seçmeli Kürtçe ders, Üniversitelerde Kürtçe bölümlerin açılması ve Kürtçe meal gibi bir dizi olumlu çalışma yapılmasına karşın X, Q ve W harfler önündeki engel kaldırılamadı. Şu an için yasaklı olan Kütçe isimler değil Kürtçede bulunan bazı harflerdir. Şewra ismi kabul edilmezken Şevra olarak yazdırılabiliyor.
Oysa Kürtçe isim koyma yasağı 2000’li yılların başında kaldırılmıştı. Yargıtay Mizgin adına konan yasağı kaldırmıştı. Artık Kürtçe isim konulabilecekti çocuklara.
2003 yılında içişleri Bakanlığının genelgesi yayınlanmıştı. Şöyle diyordu: Genel ahlak kurallarına aykırı olmamak, kamuoyunu incitici yanı bulunmamak ve Türk alfabesine uygun olmak koşuluyla her ad konulabilir. Bu genelgede 1928 yılında yürürlüğe giren “Türk Harflerinin Kabulü ve Tatbiki Hakkında Kanun” ‘uygulanır’ demek istiyordu. Dolayısıyla bu genelge yanıltıcıydı. Harf yasağının devamını içeriyordu.
Kürt coğrafyasında sık sık çift isimli insanlara da rastlanabiliyor. Kimlikteki adıyla gerçek adı farklı olabiliyor. Kimlikteki ismi sadece okulda ve resmi makamlarda kullanıyor. Çoğu kez köye gelen bir tebligatın kime ait olduğu araştırılarak bulunabiliyor. Kimlikteki adını okula başlarken öğrenen birçok insan var.
Esasen bu dil engelinin dayandığı bir düşünce var. Türk etnisitesine dayalı bu ulus devlet kurulduğu, başka ulus ve etnisitelerini ret ve inkara dayalı olarak Türkçede olmayan harflere yasak getiriyor.
Bu uygulama eşit yurttaşlık ilkesine de aykırıdır.
Bu isim tartışması KCK Eş Başkanı Bese Hozat (Hülya Oran)’ın silahları yakma töreninde yaptığı konuşmadan sonra gündemimize yeniden girdi.
Dersim’de yaşayan annesi basının ilgi odağı oldu.
Bir çok basın organında Dersim’in Hozat ilçesine bağlı Garipler köyünde yaşayan, Dersim harekatından beş yıl önce doğan 92 yaşındaki Bese Hozat’ın annesi Geyik Oran’ı hakkında bilgiler paylaşıldı.
Yaşlı kadın verdiği röportajda “Kızımı 31 yıldır görmedim, kızım gelirse onun için oruç tutar, kurbanlar keserim. 7 kurban keserim. Barış gelsin diye dua ediyorum. Ölmeden onu bir kez göreyim. Bu hasret ciğerlerimi yedi” dedi.
Basından birçok kişi “Geyik” ismini yadırgadı. “Geyik” diye isim olur? Denildi. Gerçek adının Xazal olduğu iddia edildi. Nüfus memurunun etnik hınç ve öfkeyle Xazal’ın Türkçe karşılığı olan Ceylan değil de “Geyik” koyduğu ifade edildi.
Ancak Yeni Özgür Politika gazetesinden Gülcan Dereli’nin evine gidip kendisiyle yaptığı röportajdan gerçek isminin Xazal değil Geyik olduğunu öğrendik. Röportajda Geyik isminin babası tarafından konulduğunu söylüyor. Dersim’de Geyik kutsaldır ve çok sevilir diyor.
Geyik hanımın 9 çocuğundan sade Hülya okudu.
Bese Hozat (Hülya Oran), ‘Barış ve Demokratik Toplum Grubu’nun 11 Temmuz 2025’teki silah bırakma törenine öncülük eden KCK Yürütme Konseyi Eş Başkanı.
Kimlik adıyla Hülya Oran, 12 Kasım 1978’de Dersim’in Hozat ilçesine bağlı Taner köyünde doğdu. Kürt-Alevi bir ailenin dokuz çocuğun yedincisi olarak dünyaya geldi.
1937 yılında gerçekleşen Dersim katliamında ailesinin birçok ferdini kaybetti.
1994 yılında (16 yaşında) Kayseri’de Hemşirelik okurken PKK saflarına katıldı. Dersim İsyanının sembol isimlerinden,Seyid Rıza’nın askerlerin eline sağ geçmemek için intiharı seçen eşi Bese ismini kendine kod ad olarak seçti. Hozat da doğduğu ilçenin adıydı.
Bese ismi Kürt ve Alevi toplumunu hafızasında derin izler taşır. Tarihsel mücadeleyi, direnişi ve zulme boyun eğmemeyi simgeler.
İlk yıllarda Dersim kırsalında silahlı faaliyette bulundu. Kendisinden bir yıl sonra örgüte katılan kardeşi Nuray Oran (Berçem) in 1997 yılında bir çatışmada yaşamını yitirmesi ve ardından babası Hasan Oran’ın vefatı üzerine kandile geçti.
Örgüt içinde ağırlıklı olarak kadın yapılanmaları ile ilgili sorumluluklar üstlendi. Kadın erkek eşitliğinin salt sosyal değil, politik ve ideolojik düzeyde de inşa edilmesi gereği üzerinde durdu.
10 Temmuz 2013 tarihinde Cemil Bayık ile birlikte KCK ( Koma Civakén Kurdistan) Yürütme Konseyi Eş Başkanlığı görevine getirildi. Bu pozisyon, PKK ile bağlantılı yapıların siyasi ve stratejik karar mekanizmaları içinde en üst düzey görevlerden biri olarak kabul edilir.
KCK eş Başkanı olarak çeşitli basın mensuplarına verdiği röportajda “Bizi PKK’ya yönelten Dersimdeki katliamlar oldu. Ailem soykırımdan geçirilmiş. Dedem kurşuna dizilmiş. Babamın eşi, çocukları katledilmiş. Bu bizde bir bilinç oluşturdu. Devlete yönelik bir kin bir öfke vardı” diyor.
Beşe Hozat, kendisini Kırmanç/Alevi olarak tanımlamaktadır. Zazalık tanımını, Kürt kimliğinden koparma girişimi olarak değerlendirerek isabetli bir tespitte bulunur.
