Esrar-ı Xhudî, Muhammed İkbal’in ünlü eserinin ismi: Ben’in, Benlik’in sırları. Büyük Mütefekkirimizin tam da söylediği gibidir: Ben, sırlarla doludur. Bu sırları keşfedenler Ben’e sahip olurlar; sırlarını keşfetmeyenler ise öylesine ve sadece yaşarlar.
Ben, esas itibariyle bir kimlik özetidir; zat yani hazret olmanın, bir-ey( aslı, bir+egü’dür) yani kişi olmanın zamir ifadesidir. O halde Ben; içinde nice renk, tad, koku, hissiyat ve çeşitliliğin bulunduğu bir tohumu simgeler. Koca çınar ağacının içinde saklı olduğu çınar tohumu gibi… Bunun farkından olmak ve gereğini yapmak ise kendini bilmek, kendisi olmak olarak ifade edilir ehlince.
Biz’e gelince kedini bilenlerin, kendi olanların bir zincir oluşturma durumudur; Ben halkalarının iç içe geçerek zincir olmaları. Her halka kendincedir yani bağımsız ve bağlantısızdır; ancak aynı zamanda her halka kendinden önceki ve kendinden sonraki ile luzumunda kendince ve bağımsız olmaktan çıkar bitişir, gerilir ve güçbirliği haletine geçer; kendinden öncekinden alır, kendisi de katarak sonrakine nekleder. Her bir halkanın bu hali toptan bir enerji yani güç birikimine dönüşür. Bu güç, Biz’dir.
Birey, pazıldaki parçadır. Hem kendi değerini bilir ve hem de pazıldaki yerini. O, olmadan pazıl tamamlanmaz. Pazıl olmadan o sadece bir parçadır.
Ben olabilmenin ilk ve en önemli unsuru “idrak”tır yani idrak edebilme yetisine sahip olma; pazılın tümünü görme, tümünden
haberdar olma durumu. Büyük resmi göremeyenlerin idrak sorunları vardır; bu yüzden de parçalarla oyalanıp dururlar. Yaprakla uğraşırken koca ağacı ıskalarlar; hatta ormanı. Yaprakta, gerçekten bir parçanın olduğu doğrudur; ama gerçeğin kendisi, tümü değildir. Parçayı tüm diye bilme bir vehimdir; vehim ise zat, kişi olamamanın en büyük sebebidir…
İdrak sahibi olabilmenin dolayısıyla Birey’e/ Ben derecesine olaşabilmenin yolu da elbette zikir ehline sormak ve onların nasihatlerine uymakla mümkündür; zira Kur’an, “… Bilmediğiniz şeyleri zikir ehline sorun” diye bize yol gösterir.
