Manşetin izini İtalyan devlet arşivlerinde süren Üsküdar Üniversitesi’nden Buğra Can Bayçiftçi, ulaştığı belgeleri Toplumsal Tarih dergisinin Mart 2025 sayısında yazdı.
Makalenin ilgili bölümü şöyle:
“Bulgular, Yunus Nadi’yi bir ideologdan ziyade kendi çıkarlarını pek de göz ardı etmeyen bir pragmatist gibi göstermektedir. Italyan devlet arşivlerinde Yunus Nadi ile ilgili gerek sayısı, gerekse içeriği açısından kayda değer sayılabilecek belgeler mevcuttur. Belgelerin bir kısmı, tıpkı Bartalini gibi Türk basınını inceleyip kimin hangi tarafta yer aldığını anlamaya çalışan İtalyan diplomatların analizleridir. Konumuzla çok daha ilintili olan bir dizi belge ise Yunus Nadi ile faşist rejim arasında doğrudan iletişim ve finansal ilişkilerin kayıtlarını içermektedir.
Henüz 1924 yılında Yunus Nadi, İtalyan gazeteci Italo Sulliotti aracılığıyla Benito Mussolini’ye Türk-İtalyan ilişkileri hakkında bir röportaj teklifinde bulunmuştur.
Ancak iki taraf arasındaki ilişkilerin zirvesi, devletler arası ilişkilerin de iki savaş arası dö- nemdeki en sıcak dönemi olarak görülebilecek 1928- 1934 yılları arasında yaşanacaktı. Nitekim Yunus Nadi de Mussolini’yle 1928 yılında kapsamlı bir röportaj yaparak Cumhuriyet’te yayımlayacaktı.
Yunus Nadi’nin 1931 Mart’ında İtalya’nın Türkiye Büyükelçisi Pompeo Aloisi’ye ilettiği bir teklifle başladı. Aloisi tarafından Roma’ya “ülkedeki en çok okunan, takdir edilen ve en yetenekli gazetecilerden biri” olarak tanıtılan Yunus Nadi, Aloisi’ye yeni bir gazete açma projesinden söz etti.
Cumhuriyet’in basındaki yeri ve finansal değerinden söz eden Yunus Nadi, yeni projesi için yatırıma ihtiyaç duyduğunu belirtti. Faşist rejimi, yeni gazetenin hisselerinden satın almak yoluyla bu kârlı girişime dahil olmaya davet etti. Üstelik yeni gazete, “Türk- İtalyan ilişkilerine yardımcı” da olabilecekti.
Aloisi, “bu topraklardaki hedeflerimize kayda değer bir katkı olacak” düşüncesiyle bu finansman projesini onayladı ve Yunus Nadi’ye aktarılacak meblağın bu ilk etapta 15.000 İtalyan lirası dolaylarında olacağını öngördü. Ancak bu ilk girişimde proje başarısızlıkla sonuçlandı. Muhtemelen 1929 ekonomik krizinin de etkisiyle, İtalyan Dışişleri Bakanlığı projeye şimdilik kaynak ayıramayacağını belirtti ve böylece proje, Mayıs 1931’de askıya alınmış oldu.
İlk ret kararı, Yunus Nadi’yi faşist rejimi olası bir finansman kaynağı olarak görmekten caydırmadı. Başvekil İsmet Paşa’nın (İnönü) Mayıs 1932’deki Roma ziyaretine eşlik eden Türk heyetinin içerisinde milletvekili sıfatıyla Yunus Nadi de vardı. Yunus Nadi, bu seyahatini finansman meselesini İtalyanlar nezdinde tekrar gündeme getirmek için bir fırsat olarak değerlendirdi. Bu projesinde onu desteklemeyi sürdüren Büyükelçi Aloisi, onu hükümetin Basın Bürosu’nun (Ufficio Stampa) başında bulunan Gaetano Polverelli ile tanıştırdı.
Devamı >>>
