İbrahim Müteferrika kimdir?

Bugün ölümünün 272. Yıldönümü olan İbrahim Müteferrika, bir Hıristiyan papaz iken Müslüman olmuş ve Osmanlı üklesinde matbaa kurup Türkçe kitap yayımlayan ilk kişidir.

İbrahim Müteferrika kimdir?

İbrahim Müteferrika, 1674 yılında Macaristan´ın Kolojvar şehrinde doğmuştur. Müslüman olmadan önceki adı bilinmemektedir. 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması´ndan sonraki savaşlarda Osmanlılara esir düştü.

Esir olarak İstanbul´a getirildi ve burada Müslüman oldu, Osmanlı Devleti´nin kanun ve yöntemlerini kısa sürede öğrenerek hızla yükseldi ve müteferrikalık yaptı. "Müteferrika", sarayda padişah veya vezirlerin işlerine bakan ve emirlerini ilgililere duyurma görevini yürüten hademe demektir.

ibrahim müteferrika ile ilgili görsel sonucu

1715 yılında Avusturya´ya düzenlenen sefer sırasında, haberleşme konusunda devlete hizmet etti. 1717´de Osmanlı Devleti´ne sığınan Doğu Macaristan´daki Macarların reisi olan Rakoczi (Rakoçi)nin yanında uzun süre görev yaptı. Bu vazifesinde Osmanlı devlet adamlarının ve Rokoczi´nin takdirini kazandı.

İbrahim Müteferrika, Latince, Macarca, Arapça ve Farsça bilmekteydi. Bu nedenle hemen her konuda kendisinden yararlanılmıştır.

Resmi görevleri arasında diplomatlık, mihmandarlık, çevirmenlik, müteferrikalık ve haceganlık vardır.

İslam´ın inançlarını açıklayan "Risale-i İslâmiye" adlı bir kitap yazdı. 1715 yılında III. Ahmet´in bir mektubunu Viyana´ya Prens Eugene´e götürdü.

Çok sayıda dil bilmesinden dolayı başka devletlerle olan müzakere heyetlerinde bulundu.

ibrahim müteferrika ile ilgili görsel sonucu

Macaristan´daki öğrenimi sırasında basım işlerini öğrendi. İstanbul´a gelince matbaa kurmak istedi ve Sait Efendi ile çalışmalara başladı. Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa matbaanın açılmasına ancak dini olmayan eserler basmak şartıyla izin verdi. Şeyhülislam Abdullah Efendi´den dinle ilgili olmayan eserlerin basılabileceği yönünde bir fetva alındı. 16 Aralık 1727 tarihinde matbaa çalışmaya başladı.

Makina ve Latin alfabesi kalıpları yurtdışından getirtildi. İbrahim Müteferrika´ya asıl şöhretini kazandıran matbaacılığıdır. Matbaasında bastığı ilk kitap 1729 yılının başlarında basılan Vankulu Lugatı´dır. Bu matbaada basılan kitapların tarih, coğrafya, dil ve askerlik ile ilgili olduğu dikkat çekmektedir. İbrahim Müteferrika, bastığı kitapların çoğuna ilaveler ve açıklamalar yapmış, bazılarına ise notlar ve haritalar ekleyerek zenginleştirmiştir.

ibrahim müteferrika ile ilgili görsel sonucu

1743 yılında bir atama emrini götürmek için Dağıstan´a gitti. Bu yolculuktan döndükten sonra, Divan-ı Hümayun tarihçiliğine getirilmiş ve 7 Kasım 1745´te bu görevinden ayrılmıştır. Bu sıralarda Yalova´da kağıt fabrikası kurma girişimlerinde bulunmuş, Lehistan´dan ustalar getirtmiştir.

İbrahim Müteferrika 1747 yılında ölmüştür. Cenazesi önce Aynalıkavak Mezarlığı´na defnedilmiş, daha sonra 1942 senesinde buradan alınarak Galata Mevlevihanesi´ne nakledilmiştir. İbrahim Müteferrika´nın ölümünden sonra, matbaanın işletme izni Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Ahmed Efendi´ye verilmiştir.

ibrahim müteferrika ile ilgili görsel sonucu

İlim ve fen adamı olan İbrahim Müteferrika´nın Latinceden tercümeleri ve fen kitapları vardır. Bunlardan astronomiye ait AfganTarihi, Usulu´l-Hikem fi Nizami´l-Ümem, Füyuzat-i Miknatisiyye ile Risale-i İslamiyye adlı dini kitapları basılmıştır. İbrahim Müteferrika, Şark ve Garb dillerini bir araya toplayan bir lügat kitabı hazırlamak istediyse de ömrü buna yetmedi

Kapalı Çarşı´nın Fesçiler Kapısı ile Beyazıt Camii arasında yer alan Sahaflar çarşısında ise İbrahim Müteferrika´nın bir büstü bulunmaktadır. İbrahim Müteferrika´nın matbaası tarihteki ilk Müslüman Türk matbaasıdır. Fakat Türkiye´de gayrimüslimlerin daha önce açmış oldukları matbaalar vardır.

ibrahim müteferrika ile ilgili görsel sonucu

İbrahim Müteferrika kurduğu matbaasında ömrü boyunca toplam 17 ayrı kitap basmıştır.

Bastığı Kitaplar :

1. Kitab-ı Lügat-ı Vankulu (Sihah El-Cevheri), 2 cild halinde, 1729

2. Tuhfet-ül Kibar fi Esfar el-Bihar, 1729

3. Tarih-i Seyyah, 1729

4. Tarih-i Hind-i Garbi, 1730

5. Tarih-i Timur Gürgan, 1730

6. Tarih-I Mısr-i Kadim ve Mısr-i Cedid, 1730

7. Gülşen-i Hülefa, 1730

8. Grammaire Turque, 1730

9. Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732

10. Fiyuzat-ı Mıknatısiye, 1732

11. Cihan-nüma, 1732

12. Takvim el-Tevarih, 1733

13. Kitab-ı Tarih-i Naima, 2 cild halinde, 1734

14. Tarih-i Raşid, 3 cild halinde, 1735

15. Tarih-i Çelebizade, 1741

16. Ahval-i Gazavat der Diyar-ı Bosna, 1741

17. Kitab-ı Lisan el-Acem el Müsemma bi-Ferheng-i Şuuri, 2 cild halinde, 1742

Yazdığı Kitaplar :

Risâle-i İslamiyye, 1710

Vesilet-üt-Tıbâa, 1726

Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732