"İnsan üretmeden tüketen tek yaratıktır. Süt vermez, yumurta yumurtlamaz, sabanı çekecek gücü yoktur, tavşan yakalayacak kadar hızlı koşamaz. Gene de tüm hayvanların efendisidir." Hayvan Çiftliği, George Orwell.
"Sahip olduğumuz şeyler bize ne kadar aitse, biz de o kadar kendimize aitiz. Kendimizi biz yaratmadık, kendimizden üstün olamayız. Bizler kendimizin efendileri değiliz. Biz Tanrı'ya aitiz." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.
Ağır bir tür olduğu düşüncesiyle çekinceli yaklaşılan Distopya kitapları, ucu bucağı olmayan temelde anti ütopya olarak bilinen bir türdür. Sadece yapmanız gereken Otomatik Portakal'da ifade edildiği gibi; "Pencereyi açın da içeri temiz hava girsin, taze fikirler girsin, yeni bir hayat tarzı girsin." (Otomatik Portakal, Anthony Burgess).
Distopya, çoğunlukla olumlu ütopik bir toplum anlayışının anti-tezini tanımlamak için kullanılır; gelecekte olabilecek olumsuz distopik toplumları tanımlar. Distopik kitaplar da genellikle çağdaş toplumun unsurlarını içeren ve bazı modern eğilimlerin sakıncalarına karşı uyarı niteliği taşıyan kitaplardır. Modern toplumu bekleyen olumsuz geleceği veya durumu anlatırlar. Sizler için distopya hakkında bilgi ve distopik kitap listesi hazırladık.
"Gençleri eğitmek, yetişkinler için yapılabilecek herhangi bir şeyden çok daha önemlidir." Hayvan Çiftliği, George Orwell.
Distopya Nedir?
"Mutlulukların felaket getirdiğinden pek söz edilmese de felaketlerin mutlu sonuçlar doğurmasına sık rastlanıyor." Körlük, José Saramago.
İlkin John Stuart Mill tarafından kullanılan distopya, çoğunlukla ütopik bir toplum anlayışının anti-tezini tanımlamak için kullanılır; gelecekte olabilecek olumsuz toplumları tanımlar. Filozofun Yunanca bilgisi göz önüne alınırsa, kelimeyi "ütopyanın tersi" olarak değil, "kötü bir yer" anlamında kullandığı anlaşılmıştır. Yani distopya ile ütopya, birbiriyle karşıt olduğu gibi karşıt değildir.
"Gözlerini merakla doldur ve sanki on saniye sonra ölecekmiş gibi yaşa..." Fahrenheit 451, Ray Bradbury.
Distopik toplumlar özellikle konusu gelecek zamanlarda geçen hikâyelerde yer alır. Distopik toplumlar edebiyatın birçok alt türünde görülmektedir ve genellikle toplumdaki politik, ekonomik, teknolojik ve dini problemlere dikkat çekmektedir.
Olumsuz bir geleceği, kötü bir hayatı ifade eden bu kelime Yunanca kökenlidir. Distopik toplumlar, özellikle konusu gelecek zamanlarda geçen hikâyelerde yer alır. Bunlardan en ünlü olanları George Orwell'ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört ve Aldous Huxley'in Cesur Yeni Dünya adlı romanlarıdır.
"Sözcüklerin iyi olması yetmiyor. Onları iyi bir amaç uğruna kullanmak gerekiyor." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.
Distopya Neden Okunmalıdır?
"Bir doğru vardı, bir de doğru olmayan; doğruya sarıldığın zaman, tüm dünyayı karşına bile alsan, deli olmuyordun. 1984, George Orwell.
Gelecekte olumsuz bir zaman diliminde yaşanmaz bir dünya ve çürümüş bir toplum aklınıza getirin. Ürkünç, ezici, iç karartıcı. Ütopya'nın tam tersine bir dünya. İşte bu olguya "distopya" deniyor. İç karartan bir konu olmasına rağmen, bu konu üzerine filmler çekilmiş ve romanlar yazılmıştır. İzlenmeye ve okunmaya herkesi davet eder. Neden kötü bir dünyayı anlatan kitapları okuyoruz?
"Asıl körlük, umudun tükendiği bu dünyada yaşamaktı." Körlük, José Saramago.
Distopya Neden Okunmalıdır?
Çünkü distopik romanların en belirgin özelliği toplumsal eleştiri yapabilmeleridir. Bu yönüyle distopik romanlar bizi ayrıca ürkütse bile yaşamda neler olduğu hakkında fikrimiz olsun isteriz gayet tabi. Zira yazarlar, gelecek hakkında yaptıkları yorumlarda tos pembe gözlüklerini takmamışlardır. Anlattıkları şeyler her ne kadar karanlık ve şu anki halimizden olabildiğince uzak da olsa bize uçan beyaz atların etrafta kanat çırptıklarından daha kurgusal evrenlerden daha gerçekçi gelir distopya.
"Birisinin seni, yapacağın en ufak bir hatadan, atacağın yanlış bir adımdan şefkatle koruyan dikkatli gözlerini üzerinde hissetmek çok hoş bir şey." Biz, Yevgeni İvanoviç Zamyatin.
Ditopya Temaları Nelerdir?
Toplumsal Çöküş: Distopya romanlarında sıkça karşılaşılan bir tema, toplumun çöküşü ve çürümesidir. Bu genellikle moral değerlerin ve insan ilişkilerinin bozulmasıyla ilişkilidir.
Totaliter Yönetim: Distopyalarda sıkça görülen bir tema, otoriter ve baskıcı bir devlet yönetiminin varlığıdır. Bireylerin özgürlükleri genellikle kısıtlanır ve devlet gücü büyük bir tehdit oluşturur.
Özgürlük Kaybı: Distopyalarda bireylerin özgürlükleri genellikle sınırlanır veya tamamen ortadan kaldırılır. Baskı altında yaşayan karakterler, özgürlük arayışında sıkça karşılaştıkları zorluklarla mücadele ederler.
Teknolojik Kontrol: Distopya eserlerinde teknolojinin insan hayatını kontrol etmesi sıkça vurgulanır. İnsanların yaşamları, genellikle gözetleme, manipülasyon ve teknolojik müdahale ile belirlenir.
Çevresel Felaketler: Distopyalarda genellikle çevresel felaketlerin yol açtığı bir dünya tasviri bulunur. Doğal afetler veya insan kaynaklı çevresel sorunlar, toplumu olumsuz etkiler.
Bireyin İsyanı: Distopyalarda ana karakterler genellikle toplumun baskılarına karşı isyan eden bireylerdir. Bu isyan genellikle sistemi değiştirme veya kaçış amacı taşır.
Manipüle Edilmiş Gerçeklik: Distopyalarda gerçeklik sıkça manipüle edilir. İnsanlar, toplumları hakkında yanlış veya kısıtlanmış bilgilerle yönlendirilir
Distopya Nasıl Okunmalıdır?
"İyiliğin sebebini aradıkları yok, öyleyse niye tersini merak ediyorlar ki?" Otomatik Portakal, Anthony Burgess.
Toplumsal bir eleştiri gözüyle okunmalıdır. Toplumsal eleştiri yapabilmek adına en iyi yol, distopik romanları okumak veya belki de distopik bir roman yazmaktır. Okur gözüyle eleştirmeyi öğrenerek olup bitene duyarsız kalmamak adına okunmalıdır. Yazarsak kalemden bazen gerçeği maskeleyerek bazense şartları dilediği kadar ekstrem kılarak anlatılmak istenen her şeyi çok daha etkileyici ve kalıcı bir şekilde anlatılabilmektedir.
"Hiçbir yararı olmayacağını bile bile insan kalmanın çok önemli olduğunu düşünüyorsan, onları yendin demektir." 1984, George Orwell.
Dışarıdan ve içerden baktığımızda göremediğimiz ya da masum gibi görünen toplumların yozlaşmış olabileceğini distopya eserleri ortaya koymaktadır. İnsanlık, belki de hiç kimsenin yüzde yüz masum olamayacağını etkileyici ve ders verecek güçlü bir şekilde anlatmaktadır. Distopya romanları, okurlara sosyal bilinç kazandırmaktadır. Dünyamızda ve etrafımızda olup biteni daha derini, daha ince irdeleyebiliyorsak bunu distopya edebiyatına borçluyuzdur.
"Bir işi yarım bırakmak sadece iş dünyasında değil, herhangi bir zamanda herhangi bir yerde yapılabilecek en büyük yanlışlardan biriydi." Dava, Franz Kafka.
Kimler Distopya Okumalıdır?
"Özgürlük, değerli olduğu ölçüde kırılgandır da!" Hayvan Çiftliği, George Orwell.
Distopik romanlarda durağan gerçeklikten ayrılıyoruz, bir kaosun içine düşüyoruz. Tehlikeli evrenlerde her an patlamalar olabilir. Ve hiç kimsenin güvenilir olmaması gibi bir gerçek sizi bekler. Distopya monotonluktan kurtarıyor.
"Bilgi en yüce iyilikmiş, gerçek ise en yüce değer; diğer her şey ikincil ve önemsizmiş." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.
Her an aksiyon doluymuş gibi okuyoruz çünkü spontaneliğin farkındayız. Her an bir yerlerden bir şeyler çıkabilir, her an karakterin en yakın dostu aslında kötü karakter olabilir. İşte bu, okura heyecan veriyor. Ne olursa olsun hikâyenin devamını okumak istiyoruz. İnsanlar, olası geleceğin nasıl olabileceğine duyduğu merakı gidermek için gelecek hakkında farklı fikirleri oluşmasını dileyen distopya okuyabilir. Veya belki de yazarların sıra dışı eleştirel düşüncelerini deneyimleyerek ufuk açmaktan hoşlanan okur kitlesi distopya okumalıdır.
