İnsanı ve evreni konu alan bilimleri kadim bilgelik perspektifinden sınıflandırmak, hem ontolojik hem de epistemolojik derinlik sağlar. Nitekim kadim geleneklerde evren makro kozmos, insan ise onun yeryüzündeki yansıması olan mikro kozmos olarak görülmüştür. Bu anlayışa göre insan, evrenin küçük bir örneğidir; evrende ne varsa insanda da onun bir izdüşümü bulunur. Bu çerçevede bilimsel bilgi iki ana alanda yoğunlaşır: Evrene dair bilimler ve insana dair bilimler. Evrene dair bilimler, gözlem nesnesine göre yeryüzü bilimleri (jeoloji, biyoloji, ekoloji vb.) ve gökyüzü bilimleri (astronomi, kozmoloji, astrofizik vb.) olarak ikiye ayrılabilir. Benzer biçimde, insana dair bilimler de insanın doğası ve toplumsal yönü dikkate alınarak beşerî bilimler (biyoloji, fizyoloji, psikoloji gibi insanın bedensel ve zihinsel doğasına dair bilimler) ve insanî bilimler (felsefe, sanat, etik, tarih gibi anlam arayışına ve değer dünyasına odaklanan alanlar) şeklinde sınıflandırılabilir. Böyle bir ayrım hem insanı hem de evreni anlamada bütüncül bir yaklaşım sunar.
Tür olarak insanı, “beşeriyet” ve “insanlık” olarak iki farklı boyutta ele almak, insanı hem bireysel ve fiziksel hem de toplumsal ve kültürel düzeyde incelemeye yönelik derin bir yaklaşım imkânı sunmaktadır. Bu iki kavram arasındaki farkları anlamak, insanı daha kapsamlı bir şekilde analiz etmek ve bilimsel alanlarda sınıflandırmak için faydalı olabilir. Beşeriyet ve insanlık kavramlarının muhtevasını inceleyelim:
1) Beşeriyet: Bu kavram, insanın biyolojik, doğal ve fiziksel yönlerine işaret eder. Bu, insanın “doğa” olarak varlık gösterdiği boyuttur ve insanın hayvanlardan farklarını vurgular. Beşeriyet, insanın maddi varlığına, biyolojik yapısına, fizyolojik özelliklerine, genetik mirasına ve evrimsel geçmişine odaklanır. Beşerî varlık olarak insanı şu başlıklar altında incelemek mümkündür:
a. Biyolojik Yapı: İnsan vücudunun yapısı, organlar, hücresel yapı, genetik kod, evrimsel süreçler gibi biyolojik unsurlar.
b. Fizyolojik İşleyiş: İnsan bedeni ve zihninin işleyişi, sinir sistemi, hormonlar, psikolojik durumların biyolojik temelleri.
c. Davranışsal ve Evrimsel Perspektifler: İnsan davranışlarını, hayatta kalma içgüdülerini ve toplumsal yapıları evrimsel bir bakış açısıyla incelemek.
d. Hayvanlarla Ortaklıklar: Beşeriyet, insanın hayvanlardan ayıran temel özelliklerini (örneğin, dil, akıl, alet kullanımı) ve aynı zamanda bu özelliklerin evrimsel kökenlerini ele alır.
Bağlaşık bilim alanları olarak biyoloji nsan vücudu ve biyolojik işlevler, genetik, evrim gibi konuları ele alırken, psikoloji (Biyolojik Psikoloji) insan zihninin biyolojik temelleri ve davranışların biyolojik açıklamalarını inceler. Antropoloji (Fiziksel Antropoloji), insanların evrimsel geçmişi, bedensel farklılıkları ve biyolojik çeşitliliğini ele alırken tıp insan bedeni, hastalıklar ve tedavi yöntemleri, biyolojik sağlık gibi konulara odaklanır.
2) İnsanlık: Bu kavram, insanın toplumsal, kültürel, ahlaki ve zihinsel boyutlarını ifade eder. Bu boyut, bireylerin ve toplulukların yaşam biçimlerini, değerlerini, ahlaki normlarını, kültürel kodlarını, düşünsel kapasitelerini ve toplumsal ilişkilerini kapsar. İnsanlık, insanın “kültür” olarak varlık gösterdiği boyuttur. İnsanlık boyutuyla insanı şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
a. Toplumsal Yapı ve İlişkiler: İnsanlar arasındaki etkileşimler, toplumlar, devletler, sosyal yapılar, normlar, değerler ve kültürel düzenekler.
b. Kültür ve Sanat: Dil, edebiyat, müzik, resim, felsefe gibi insanın kendini ifade etme biçimleri ve yaratıcılığı.
c. Ahlak ve Etik: İyi ve kötü, doğru ve yanlış kavramları; bireysel ve toplumsal ahlaki sorumluluklar.
d. Düşünsel ve Ruhsal Boyutlar: Akıl, bilinç, özgür irade, mantık, düşünce sistemleri ve insanın kendini sorgulaması.
e. İnsanın Evrenle İlişkisi: İnsanların inançları, metafizik görüşleri ve ruhsal arayışları (din, felsefe, insanın varoluşu gibi kavramlar).
Bağlaşık bilim alanları olarak sosyoloji insan topluluklarının yapısını, dinamiklerini, kültürel normları ve toplumsal sorunları araştırır. Felsefe insanlığın anlam arayışı, etik, ahlak, bilinç, varoluşsal sorularına dair sorgulamalar yapar. Psikoloji (Kültürel ve Sosyal Psikoloji), insanların toplumsal bağlamdaki psikolojik durumları ve grup içi etkileşimlerini inceler. Antropoloji (Kültürel Antropoloji) insan toplumlarının kültürel pratikleri, inanç sistemleri ve geleneklerini inceler. Sanat Tarihi ve Estetik, insan kültürünün sanatsal ifadeleri, estetik değerler ve kültürel mirasını ele alır.
Beşeriyet ve İnsanlık Arasındaki Farklar
Beşeriyet, insan doğasının biyolojik ve fiziksel yönlerini ifade eder. İnsan, canlılar arasında bir tür olarak varlık gösterir. Beşeriyet, evrimsel biyolojik yapıyı ve insanın hayvanlarla olan benzerliklerini ele alır. İnsanlık, insanın toplumsal, kültürel ve zihinsel yönlerine işaret eder. Bu boyut, insanın kendini aşan, kültürel ve ahlaki değerlerle biçimlenen bir varlık olarak toplumsal yapı içinde nasıl şekillendiğini anlamaya çalışır.
Beşeriyet ve İnsanlık Arasındaki Etkileşim
Beşeriyetin biyolojik temelinden hareketle insanlık, kültürel ve toplumsal bir yapıya dönüşür. İnsan, doğasının ötesine geçerek toplumsal kurallar, etik değerler, sanat ve düşünce üretir. Bu iki boyut birbiriyle etkileşim içindedir ve insanı anlamada birbirini tamamlar. İnsanlık, beşeriyetin üzerine inşa edilir. İnsanlık, beşeriyetin biyolojik temelini aşarak zihinsel, kültürel ve ahlaki bir gelişim sürecini başlatır. İnsanlar biyolojik ihtiyaçlarının ötesinde, anlam arayışına, toplumsal ilişkilere ve kültürel üretime yönelirler.
Sonuç olarak “beşeriyet” ve “insanlık” arasında net bir ayrım yapmak, insanı sadece biyolojik bir varlık olarak değil, aynı zamanda kültürel, toplumsal ve zihinsel bir varlık olarak da incelememize olanak tanır. Bu iki boyut, insanın doğasına dair farklı yönleri anlamamıza yardımcı olur ve insan bilimlerinin çeşitli dallarını (biyoloji, sosyoloji, psikoloji, antropoloji, felsefe, sanat) birbirine bağlayarak çok yönlü bir inceleme yapılmasını sağlar.
Kaynak: Farklı Bakış
