Modern hayatın en görünmez tahakküm biçimi, güncelliğin dur durak bilmeyen egemenliğidir; çünkü insanı dışarıdan zorlayan bir baskı olarak değil, hayatın doğal ritmi gibi sunulur. Olaylar, krizler, yorumlar ve haber akışları öyle bir hızla birbirini kovalar ki gün, henüz başlamadan eskiyip çöpe giden bilgilerle dolmaya başlar. Hartmut Rosa’nın dediği gibi, “zaman artık bizi taşıyan bir zemin değil, peşinden koşmamız gereken bir hedef hâline gelmiştir.” Bu cümle, modern insanın hâlini bir fotoğraf gibi özetler: Biz artık zamanın içinden yürümüyor, zamanın arkasından nefes nefese koşuyoruz. Durduğumuz anda dışarıda kalacağımıza, geride bırakılacağımıza dair derin bir korku içimize yerleşiyor.
Gündelik akışın bu kadar hızlanması, düşünmeyi adeta imkânsızlaştırır. Düşünmek, yavaşlık; yavaşlık, mesafe; mesafe ise gürültüden uzaklaşma ister. Fakat güncelliğin ritmi tam tersine bizi sürekli tetikte tutar. Paul Virilio’nun “Hız, düşüncenin düşmanıdır” sözü, modernliğin zihinsel iklimini pırıl pırıl aydınlatır. Olayların kesintisiz akışı, zihni tepkiye zorlar; düşünmek yerine karşılık vermeye, karşılık vermek yerine yetişmeye, yetişmek yerine akıntıya kapılmaya başlarız. Byung-Chul Han’ın ifadesiyle, “modern insan bilgiye erişemediği için değil, bilginin fazlalığından dolayı körleşmektedir.” Yani artık bilgi değil, bilginin akış hızı belirleyicidir. Bu hız ise anlamı değil, yalnızca uyarılmayı mümkün kılar.
Bu noktada ortaya çıkan gerilim son derece insanîdir: Durmadığımızda düşünemiyoruz; durduğumuzda ise günceli kaçırıyoruz. Zygmunt Bauman’ın “sürekli akan bir dünya, öznenin kök salmasına izin vermez” cümlesi, bu ikilemin sosyolojik zeminini açıklar. Modern insan yerleşemiyor, derinleşemiyor, kendini tartamıyor; çünkü yerleştiği anda akış onu geride bırakacakmış gibi hissediyor. Bu his, neredeyse yeni bir varoluşsal kaygı türü yaratıyor: Gündemi kaçırma kaygısı. Sanki günceli yakalayamadığımızda, dünyayla ilişkimizi kaybedecekmişiz gibi…
Walter Benjamin, modern zaman tecrübesini anlatırken “güncelleşmiş olan her şey, çabucak geçip giden bir parıltıdır” der; bu parıltı, bizi cezbeden ama içi boş bir ışık gibidir. Benjamin’in bu cümlesi, güncelliğin aslında yüzeyselliğe yaslanan büyüsünü gösterir. Gündemin ışığı parlaktır ama ısısı yoktur; etkileyicidir ama derine nüfuz etmez. Bu nedenle Benjamin’in “düşünmek, akışın dışında bir sığınak bulmayı gerektirir” ifadesi bugün daha anlamlıdır. Çünkü düşünce, ancak hızdan kaçabildiğimiz bir boşlukta yeşerir.
Bu akışı yalnızca hızlandırılmış bir bilgi rejimi olarak görmek eksik olur. Guy Debord’un gösteri toplumuna dair cümlesi burada devreye girer: “Gösteri, gerçeğin parçalanmış temsilidir.” Modern gündem, olayları bağlamından koparır, onları anlamdan çok görsel tüketime açılan fragmanlara dönüştürür. Bizi gündeme hâkim kılmaz; yalnızca gündemin içinde savrulan seyirciler hâline getirir. Jonathan Crary’nin söylediği gibi, bugün “asıl kaybedilen şey, kesinti ve duraklama deneyimidir.” Yani gündemin bizi ele geçirmesi değil, bizim düşünmek için duracak yer bulamamamızdır asıl sorun.
Bu nedenle modern dünyada durmak pasiflik değil, cesaret gerektirir. Durmak, akışın dışına çıkmayı, kendini bilgi bombardımanından korumayı, anlamı yüzeyden derine çekmeyi mümkün kılar. Güncelliğin egemenliğinden sıyrılmak, “daha çok haberdar olmak” değil, haberdarlığın ritmine kapılmamakla ilgilidir. Asıl ihtiyaç duyduğumuz şey daha fazla hız değil, daha fazla derinlik; daha çok bilgi değil, daha çok düşünme alanıdır. Güncelliğin yükünü hafifletecek olan şey de tam budur: Kendi zamanımızı kurabilme yetisi. Çünkü insan, kendi ritmini bulduğunda ancak gerçekten düşünebilir; düşünce ise bizi güncelin baskısından kurtarıp, dünyayı yeniden görmemizi sağlar.
Kaynak: farklı bakış
