7 Ekim, "Altıncı Orta Doğu Savaşı"nın patlak vermesinin ikinci yıldönümüdür. O gün, Filistin İslami Direniş Hareketi (Hamas) ile İsrail hükümeti temsilcileri, Mısır'ın tatil beldesi Şarm eş-Şeyh'te, ABD Başkanı Trump'ın önerdiği "20 maddelik plan" etrafında, Gazze'deki çatışmaların sonlandırılması ve Gazze'nin yönetişiminin yeniden inşasını görüştüler. 9 Ekim'de İsrail ve Hamas ateşkes üzerinde anlaştıklarını duyurdu. Her ne kadar bu daha ilk aşama olsa da ve İsrail ile Yemen'deki Husilerin birbirlerine uzun menzilden vurmaları sürüyor olsa da, iki yıldır uzayan bu bölgesel savaş sanki kapanış evresine girmiş görünüyor.
İki yıl boyunca, Filistin-İsrail çatışmasıyla başlayıp muhtemelen yine Filistin-İsrail'de geçici olarak durabilecek bu geniş ölçekli bölgesel savaş, ağır can kayıpları, kontrolden çıkan devlet davranışları ve baş döndüren bölgesel güç dengesi iniş-çıkışları ve yeniden hizalanmalarıyla Orta Doğu'nun siyasal manzarasını yeniden yazdı, uluslararası toplumu derinden ve geniş ölçekte sarstı ve Orta Doğu'yu nasıl değiştirdiğini zamanında özetleyip derleyerek gözden geçirmeyi hak ediyor. Kesin olan şu ki, "Altıncı Orta Doğu Savaşı" kolay kolay bir noktayı koymayacak; nokta konsa bile bir sonraki savaşın tümden önlenebileceği anlamına gelmez.
Ders kitaplarına girecek bir "Aksa Tufanı" baskını ve trajik "İsrail'in 11 Eylülü"
İki yıl önce 7 Ekim sabahı, yani 1973'te Mısır ve Suriye'nin İsrail'e ortak karşı taarruzunun "Yom Kippur Savaşı"nın 50. yıldönümünün ertesi günü, Hamas, titiz planlama ve defalarca tatbikatın ardından "Aksa Tufanı" kod adlı bir yıldırım harekatı başlattı: önce iki saat içinde 5 bin roket fırlatarak benzeri görülmemiş bir yoğunlukla İsrail derinliğinde ateş baskısı ve stratejik perdeleme sağladı; ardından insansız hava araçları ve roketatarlarla Gazze Şeridi'ndeki ayırma duvarının uzaktan gözetleme tesislerini imha etti, yüksek patlayıcılar ve buldozerlerle "tunçtan ve demirden duvar"ı yarıp geçti, tek kişilik motosikletler ve pikaplarla ilerleyen 2 bin silahlı mensubu İsrail içine sızdırıp önceden paylaştırılmış hedeflere sevk etti; aynı zamanda az sayıda yelken kanatlı paraşütçü, roket yağmurunun örtüsü altında İsrail Güney Komutanlığı, açık hava müzik festivali gibi kritik noktalara hızla indi. Ayrıca, İsrail ordusunun dikkatini çekmek için Hamas, denizden taciz saldırıları başlatmak üzere sade balıkçı teknelerinden oluşan derme çatma hücum timleri de örgütledi.
Hamas'ın bu baskını, askeri uzmanlarca modern askeri tarihte ders kitabı düzeyinde bir taktik taarruz olarak nitelendirildi; İsrail'in milyarlarca dolar harcayarak inşa edip otomatik ateş sistemleriyle donattığı ayırma duvarını son derece kolay ve beklenmedik biçimde deldi. Bu manzara, yarım yüzyıl önce, Mısır-Suriye ortak ordusunun modern keşif koşullarında çöl yıldırım harekatı başlatıp Süveyş Kanalı'nı ve "modern bir Maginot Hattı" sayılan "Bar Lev Hattı"nı yararak, kendini beğenmiş İsrail'i "kıyamet" paniğine sürüklemesini andırıyordu.
Hamas'ın baskını dört beş saat içinde 1200 İsrailli asker ve sivilin ölümüne yol açtı, çok sayıda asker esir alındı ve yüzden fazla sivil rehine olarak Gazze'ye götürüldü. Aynı zamanda, 17 yıldır Filistin-İsrail çatışmasına karışmamış olan Lübnan Hizbullahı kuzeyden ateş açtı ve İsrail'e karşı kuzey-güney iki cepheli bir kıskaca dönüştü. O gün, coğrafyası dar olan İsrail'in tamamında sirenler çaldı, mermiler yağdı, dumanlar yükseldi. İsrail hükümeti, ülke içindeki Hamas baskın birliklerini temizlemek üzere kuvvetleri seferber ettikten sonra "savaş hali" ilan etti ve böylece iki yıl sürecek "Altıncı Orta Doğu Savaşı"nın perdesi açıldı.
İsrail ordusu ülke içindeki muharebe alanlarını temizledikten sonra yaklaşık 1700 Hamas baskıncısının cesedini buldu. Uzmanlar, hayattayken hiçbirinin esir düşmediğini, hiçbirinin geri kaçmayı denemediğini, hiçbirinin teslim olmaya çalışmadığını ve istisnasız hepsinin mermisi bittikten sonra öldüğünü değerlendirdi. Plan gereği Gazze'ye geri çekilen diğer 300 baskıncı ise esir yakalama, rehine tutma ve ağır silah ele geçirme gibi "ölümsüz" bir misyonu omuzluyordu. Hamas'ın sonradan yayımladığı propaganda videoları, bu 2 bin baskıncının saldırıdan önce "şehit" olmaya yemin ettiğini ve gidişin dönüşü olmayacağına kesin karar verdiklerini gösterdi.
Böyle bakıldığında, Hamas'ın bu harekatı, dünya askeri tarihinde son derece nadir görülen, teşkilatlı, tek seferde iki bine varan sayıda insanın katıldığı bir intihar saldırısı olarak nitelendirilebilir; şok edici bir "askeri performans sanatı"dır ve İsrail toplumuna çok büyük bir çift katmanlı psikolojik sarsıntı yaşatmaya yeterlidir: birincisi tarih dersidir; yani 50 yıl önce Mısır ve Suriye, İsrail'in "yenilmez" olduğu efsanesini kıran bir askeri mucize yaratabildiyse, bugün Filistinliler de aynı şeyi yapabilir ve en basit silah ve teçhizatla İsrail'e ağır darbeler indirebilir; ikincisi ise ölüme meydan okuyan direniştir; yani Filistinliler ölümden korkmuyor, ölümden korkmayanları İsrail nasıl yıldırabilir?
Hamas'ın İsrail'e yıldırım baskını yapmasındaki niyet çok açıktı: Suudi Arabistan'ın İsrail'le ilişkileri normalleştirmesinin arifesinde İbrahim Anlaşmaları kampının daha da genişlemesini durdurmak; baskın yoluyla İsrail'de iktidar ve muhalefeti "Yom Kippur"nın tarihî yarasını unutmamaları için uyarmak; İsrail'in çılgın misillemeleri ve Gazze sivil halkının çektiği acılar üzerinden uluslararası toplumun Filistin'in bağımsızlık davasına duyduğu sempatiyi uyandırmak ve Filistin meselesinin sürekli biçimde kenara itilmesini önlemek.
Kendini "dünyanın dördüncü askerî gücü" diye tanıtan İsrail, her birkaç yılda bir hırpaladığı "derme çatma ekip" ve milis güçleri tarafından gafil avlanıp ağır kayıplara uğradı; "ulusal yas" ve "ulusal utanç," hatta "İsrail'in 11 Eylülü" ortaya çıktı. Bu siyasî ve askerî yenilgi ile devlet onurunun zedelenmesi, İsrail Başbakanı Netanyahu ile sağ ve aşırı sağ müttefiklerini tamamen öfkelendirdi; çoğu İsrail vatandaşı, özellikle de çoğunluk ulus olan Yahudiler de öfkelendi. İsrail'in devlet makinesini ölümün kanatlarını açmaya, çılgın savaş arabalarını harekete geçirmeye, Orta Doğu'da dört bir yana ezici şekilde ilerlemeye itti ve nihayet "Altıncı Orta Doğu Savaşı"nın geniş savaş alanını oluşturdu.
Neden "Altıncı Orta Doğu Savaşı" deniyor
Çoğu akademisyen ve medya, "Aksa Tufanı"nın tetiklediği bu dizi çatışmayı hâlâ "yeni bir Filistin-İsrail çatışması turu" diye niteliyor. Bu nitelendirme ne titiz ve kurallıdır ne de bilimsel; gerçeklikle de bağdaşmaz. Her anlamda bu, Filistin ihtilafının tetiklediği yeni bir Orta Doğu savaşıdır; 1948 Filistin Savaşı'ndan (Birinci Orta Doğu Savaşı ya da İsrail'in Bağımsızlık Savaşı olarak da bilinir), 1956 Süveyş Kanalı Savaşı'ndan (İkinci Orta Doğu Savaşı), 1967 Haziran Savaşı'ndan (Üçüncü Orta Doğu Savaşı ya da Altı Gün Savaşı), 1973 Ekim Savaşı'ndan (Dördüncü Orta Doğu Savaşı ya da Yom Kippur Savaşı) ve 1982 Lübnan Savaşı'ndan (Beşinci Orta Doğu Savaşı, İsrail-Lübnan Savaşı ya da Birinci Lübnan Savaşı) gelen tarihsel sürekliliğin ve iç mantığın bir tezahürüdür; aynı zamanda Soğuk Savaş sonrası Orta Doğu ihtilaflarının evriminin sonucudur.
Bu savaş, dahil olan ülke ve örgüt sayısı, yol açtığı kayıpların boyutu, etkilenen alanın genişliği ve sürenin uzunluğu bakımından, önceki beş Orta Doğu savaşının herhangi birinden daha ileridir. Savaşın alevlerinin doğrudan sardığı ülkeler İsrail, Filistin, Lübnan, İran, Suriye, Yemen, Irak ve Katar'dır. Taraflar arasında İsrail, İran ve Amerika Birleşik Devletleri gibi devlet aktörlerinin yanı sıra Hamas, Lübnan Hizbullahı, Yemen'deki Husiler ve Irak Halk Seferberlik Güçleri gibi devlet dışı aktörler de vardır. Eğer İsrail'e füze ve insansız hava araçlarını önlemede yardımcı olan Fransa, Birleşik Krallık, Ürdün gibi ülkeler ile Suriye'de rejim değişimini teşvik eden Türkiye'yi de muharip listeye eklersek, bu Orta Doğu savaşı ölçek bakımından eşi görülmemiş sayılabilir.
Bu savaş eşi görülmemiş can kaybına yol açtı: yalnızca Filistin'in Gazze Şeridi'nde 65 bin kişi öldü, 169 bin kişi yaralandı. İsrail, Lübnan, Suriye, İran ve Yemen'deki asker ve sivillerin ölümlerini de tam olarak hesaba katarsak, kayıpların vahameti kendiliğinden anlaşılır.
Savaşın etkilediği alan, önceki beş Orta Doğu savaşını çok aşarak, Filistin-İsrail bölgesinden Doğu Akdeniz'e, oradan Kızıldeniz'e ve nihayet Fars Körfezi'nin iki yakasına genişledi. Süresi de önceki beş Orta Doğu savaşının toplamından daha uzundur.
Bu nedenle, Hamas ile İsrail arasındaki çatışmanın tetiklediği bu dizi muharebeyi, muğlak ve belirli bir zaman kavramı içermeyen "yeni bir Filistin-İsrail çatışması turu" değil, "Altıncı Orta Doğu Savaşı" olarak topluca adlandırmak her hâlükârda mümkündür.
"Altıncı Orta Doğu Savaşı"nın birkaç ana aşaması ve başlıca cepheleri
Zaman eksenine göre "Altıncı Orta Doğu Savaşı" kabaca birkaç önemli aşama ve kilit cepheye ayrılabilir.
Birinci aşama: Güneye, Gazze'ye sefer; Hamas'ın çok boyutlu kuşatılıp bastırılması. 7 Ekim 2023'ten 2024 Eylül sonuna kadar İsrail ordusu, Gazze Şeridi'nde Hamas'ın çekirdek güçlerini çok alanlı biçimde kuşatıp bastırmak, tünel sistemini, roket tesislerini ve askerî sanayi üretim hatlarını imha etmek, ele geçirilen askerlerle alıkonulan rehineleri kurtarmak için bir dizi askerî harekât başlattı. Bu harekâtlar sırasıyla "Demir Kılıçlar," "Kuvvet ve Kılıç" ve "Gideon Savaş Arabası 1" kod adlarını aldı ve yakıp yıkma siyaseti ile açlık siyaseti eşliğinde Hamas'ı tamamen boğmayı hedefledi. Ağustos 2025'te İsrail ordusu "Gideon Savaş Arabası 2"yi başlatarak Gazze Şeridi'ni bütünüyle işgal etmeye, Hamas'ı "kökten ortadan kaldırmaya" ve İsrail'in güneydoğu yönündeki güvenlik ortamını yeniden kurgulamaya teşebbüs etti.
En başından sonuna kadar Hamas güçleri küçük birimlere bölünüp halka karıştı; tünel savaşı, şehir gerillası savaşı ve enkaz gerillası savaşıyla İsrail ordusuyla çarpıştı. İsrail ordusu, Hamas'ın liderlerinin ve ana muharip unsurlarının çoğunu (yaklaşık 20 bin kişi) etkisiz hale getirip çok sayıda esir ile rehineyi kurtarmış olsa da, Hamas'ın arta kalan güçlerini tamamen boyun eğdiremedi ve geri kalan alıkonulanları kurtaramadı; çok yönlü baskı altında ABD'deki Trump yönetiminin "20 maddelik planı"nı kabul etmek zorunda kaldı. İsrail ordusu ile Hamas güçleri arasındaki kuşatma ve karşı kuşatma tüm savaş sürecine damga vurdu; Gazze Şeridi de savaş boyunca başlıca cephe olarak kaldı.
İkinci aşama: Kuzeye sefer, Güney Lübnan'da Hizbullah'la nihai çarpışma. 27 Eylül 2023'ten 27 Kasım 2023'e kadar İsrail'in Gazze'ye yönelik geniş çaplı harekâtı geçici olarak durdu. İsrail, askerî hücumunun odağını ve öncelik yönünü ayarlamaya başlayarak, "Yeni Düzen" ve "Kuzeyin Oku" kod adlı bir dizi operasyonu yoğun kuvvetle başlattı ve Hizbullah'ı cezalandırmayı hedefledi. İsrail'in istihbarat ve hava kuvvetleri, yoğun bombardımanla Hizbullah'ın Güney Lübnan'daki altyapısına ağır darbe indirdi; bir İran özel temsilcisinin konumunu izleyip tespit ederek, Hizbullah üst düzey kamplarını kilitleyip yüksek doygunluklu hava saldırılarıyla Genel Sekreter Nasrallah dahil liderliğin büyük bölümünü "topyekun imha" etti; Hizbullah'ın özel çağrı cihazlarına önceden yerleştirilmiş mikro bombaları uzaktan infilak ettirerek, binlerce orta ve alt kademe unsuruna karşı bir "tedarik zinciri savaşı" yürüttü… İsrail ordusunun kuzeye seferinin getirdiği "tepeden inme felaket" ve tüm Lübnan'a yönelen savaş tehdidi, Hizbullah'ı ateşkesi kabul etmeye ve Güney Lübnan'dan çekilmeye zorladı; İsrail ordusu ise dilediği an askerî harekât yapma hakkını saklı tuttu.
İsrail ordusu Hizbullah'a genel taarruz başlatırken, Lübnan'a yakın Suriye içindeki hedefleri, özellikle sınırları ve geçiş noktalarını ve Suriye ile Irak üzerinden Lübnan'ı İran'a bağlayan kara koridorunu da şiddetle bombaladı; böylece Hizbullah'ın yardıma koşma hattını ve Şam'ı koruyan güney cephesini kesti. Ayrıca İsrail, kuzeybatı İdlib'de mevzilenmiş isyancılarla karşı karşıya duran Suriye Arap Ordusu'nun batı cephesindeki mevzileri, tesisleri ve personeli vurdu; belayı doğuya kaydırmak, Suriye hükümetini devirmek ve "Şii Hilali"nin batı kanadını kesmek için ön hazırlık yaptı.
*)Prof. Ma, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi (Hangzhou) Akdeniz Çalışmaları Enstitüsü (ISMR ) Dekanıdır. Uluslararası politika, özellikle de İslam ve Orta Doğu siyaseti üzerine yoğunlaşmaktadır. Uzun yıllar Kuveyt, Filistin ve Irak'ta kıdemli Xinhua muhabiri olarak çalışmıştır.