Oligark kelimesi yaşamımıza Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla girdi. Doğal olarak ‘Oligark ne anlama geliyor?’ diye düşünmeye, araştırmaya başladık.
Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim şeklidir. Oligarşinin üyesi veya destekçisi olan kişi veya gruplara da oligark denilir.
Günümüzde ise oligark dendiği zaman, Rusya’daki büyük şirketlerin sahipleri kastedilmektedir. Bunlar için ultra zengin kişiler tanımı daha uygun düşer. Daha çok lüks yaşamları, özel jetleri ve yatlarıyla gündem oluyorlar.
Oligarkları doğuran süreç, Gorbaçov’un 1985’te Sovyet yönetiminin başına geçmesiyle start aldı. ‘Perestroyka’ denilen reformlara hız veren Gorbaçov, serbest piyasanın önünü açmak istiyordu. Özel teşebbüsün yasak olduğu bir düzende kendi işletmesine sahip olabilmek önemli bir imkândı. Bu imkândan daha çok Komünist Partisi ile bağlantılı olanlar yararlandı.
Sonradan ‘oligark’ olarak anılan ve milyarderler listesine giren ‘dahi’ isimlerin çoğu, o günlerde henüz sıradan işlerde çalışan kimselerdi. Kimi sade bir devlet memuru, kimi bir parti görevlisi, kimi de taksi şoförüydü.
Sovyetler Birliği döneminin parti yöneticileri ile devlet işletmelerinin yöneticileri daha şanslıydı. Sunulan bu fırsatları değerlendirdikleri ölçüde büyüdüler. Kimi bankacılık sektöründe ilerledi, kimi de madencilik, medya ve petrol sektöründe muazzam kârlar elde etti.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Yeltsin döneminde süreç daha da hızlandı. Özellikle özelleştirilen fabrikaların yöneticileri ve süreci yakın takip edenlerden bazıları hiç para ödemeden çok önemli işletmelerin sahibi oldular.
Madenler, enerji tesisleri, medya kuruluşları belli bir kesimin eline geçti. Bazı ihalelere dışarıdan kimse giremiyordu. Ki, bu bize de çok tanıdık geliyor.
Devlete ait çok değerli şirketler neredeyse ‘çerez’ fiyatına sonradan oligark olarak anılan isimlerin eline geçti.
Bütün dünyada olduğu gibi Rusya’da da para gücünü ele geçirenler, ellerindeki medya gücünü de kullanarak siyasete müdahil olmaya başladılar.
Putin’in seçilme sürecinde oligarkların etkili olduğu varsayılıyor. Ancak Putin seçildikten sonra kendi oligarklarını oluşturdu. Putin’e tabi olan oligarklar işlerini daha da büyüttü. Boyun eğmeyenler ya tasfiye edildi ya da yurt dışına çıkmak zorunda kaldılar. Moskova, en fazla milyardere sahip şehir unvanını New York’un elinde Putin döneminde aldı.
Bloomberg milyarderler endeksine göre, Rusya’nın en varlıklı kişi unvanını taşıyan ve en büyük özel bankanın başkanı olan Vladimir Potanin, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e en yakın isim olarak biliniyor. Daha önceki yaşamında sekiz yılını Sovyetler Birliği’nin Dış Ticaret Bakanlığında geçirdi.
Kimi raporlara göre, Rus ultra zenginlerinin İngiliz bankalarında 800 milyar dolardan fazla parası var. Yaptırımlar nedeniyle bu para şu anda risk altında.
ABD, İngiltere ve AB’nin mali yaptırımları sıkılaştırması nedeniyle Rus oligarkların, yönünü Türkiye’ye çevirdiği iddia edilmektedir. Ve Türkiye’nin buna zemin hazırladığı da ortada. Nitekim Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Rus oligarkların yasadışı faaliyette bulunmadıkları sürece Türkiye’ye gelebileceklerini belirtti.
Türkiye, Rus oligarklara karşı Batı dünyasının uygulamaya koyduğu yaptırımları uygulamadı.
Ancak unutulmamalıdır ki, oligarkların ülkeye yatırım amaçlı getireceği para, kriz içindeki ekonomiye kısa vadede bir can simidi olsa da uzun vadede daha büyük krizlere neden olabilir. Özellikle yaptırıma konu varlıklara Batı tolerans göstermeyebilir. Bu durum, uluslararası arenada Türkiye’yi zora sokabilir.
İktidarlar her dönemde kendi zenginlerini yaratmıştır. Tüm iktidarlar sermaye ile yakın ilişki içinde olmuşlardır. Kimi zaman sermaye grupları iktidarların değişiminde öncü rol oynamıştır. Kimi zaman da bu ilişki, yeni aktörlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Bu gelişmelere paralel olarak, Batı’nın Rus oligarkların varlıklarını dondurması ve yaptırım uygulaması, ülkemizde ortaya çıkan ve iktidara yakınlığıyla biline sermaye gruplarının Rusya’dakilerle karşılaştırılmasına ve benzerliklerinin tartışılmasına da neden olmuştur.
Ülkemizde de bugün çokça tartışılan “beşli” ve “imtiyazlı” iş insanları, hayli gelişmiş bir piyasa ortamına rağmen, iktidar tarafında kamu kaynaklarının neredeyse “yağmalanır” gibi dağıtılmasıyla, oluşturulmuştur. Bu firmalara getirilen vergi affı ve sağlanan devlet garantili ödeme gibi bazı ayrıcalıklar tanınması hep tartışma konusu olmuştur.
Muhalefetin hedef tahtasına koyduğu ve yolsuzlukla suçladığı bu beşli iş insanı da tıpkı Rus oligarklar gibi kamudan aldıkları ihalelerle büyümüş ve dünyada en çok ihale alan şirketler arasına girmişlerdir. Bu İhalelerin bazıları; Osmangazi Köprüsü, İstanbul Havalimanı, Avrasya Tüneli, Yavuz Sultan Selim Köprüsü adı verilen üçüncü köprü ve 1915 Çanakkale köprüsü.
Dünya Bankası verilerine göre dünyada en fazla ihale alan ilk on şirketin beşi Türkiye’den ve beşi de muhalefetin hedef tahtasına koyduğu bu beş isim. Son yıllarda tüm mega projelerin bu beş şirkete verilmesi dikkat çekici. Bunu sağlamak için ihale mevzuatını en çok değiştiren ülke durumundayız. Kamu İhale Kanunu 2003’ten bu yana 191 defa değiştirilmiştir.
Ana muhalefet Partisi lideri Kılıçdaroğlu, iktidara geldiklerinde bu şirketlerin yatırımlarını kamulaştıracaklarını açıkladı.
Muhtemel bir iktidar değişikliğinde haksız kazançla elde ettikleri mallarına el konulabileceğini düşünen bu iş insanlarından bazılarının, Dünya Bankası’ndan yatırımlar için siyasi risk sigortası yaptırdığı ortaya çıktı.
Siyasal iktidarın uyguladığı ekonomik kararlara sermaye gruplarının koşulsuz desteğini talep etmesi ve itaate zorlaması ülkenin kalkınmasında öncü rol üstlenmiş geleneksel sermaye gruplarının yatırımlarını yurtdışına kaydırmasına neden olmuştur.
Sonuç olarak oligarklar, Türkiye’de olduğu gibi özelleştirme politikasının ürünüdür ve kamu varlıklarını ele geçirerek veya kamu imkanlarını kullanarak olağanüstü servete sahip olan kişilerdir. Kaynak. Farklı Bakış
