Güvenilir tefsir kaynaklarında En’am suresinin 26. ayetinin Hz. Peygamber (s.a)’in amcası Ebu Talip hakkında indiği belirtilir. Ayet-i kerime şöyle:
“Onlar, hem ondan alıkoyarlar, hem kendileri kaçarlar. Onlar, yalnızca kendi nefislerinden başkasını yıkıma uğratmazlar ama şuurunda değildirler”.
Ayetin nüzul sebebi ve işaret ettiği anlam çerçevesine dikkatlice baktığımızda bugün bizim pek farkında olmadığımız bir durumumuzla ilgili önemli bir hüküm getirdiğini söyleyebiliriz.
“Alıkoymak veya engellemek” uzak kalmak, uzaklık demektir. “Kur’an’ın tercümanı” ünvanını alan İbn Abbas’a göre söz konusu buyruk bütün inkarcılar için genel bir hüküm ifade eder. Yani inkarcılar, insanları veya inanma eğilimi olanları Hz. Muhammed (sav)’a tabi olmaktan alıkoydukları gibi, kendileri de ondan uzak dururlar. Ancak bu hükmün sadece Ebu Talib’le ilgili olduğunu söyleyenler de vardır. Eğer öyle ise, burada tam bir paradoks olduğu söylenebilir. Zaten inançsızlık veya inkar bir yönüyle insan ruhunun içinden çıkamadığı paradoksla ilgilidir.
Bilindiği üzere Ebu Talib, Hz. Peygamber (s.a)’i Mekke müşriklerinin eziyet ve saldırılarına karşı korumakla birlikte ona iman etmekten uzak dururdu. Siyer bilginlerinin rivayet ettiklerine göre Hz. Peygamber (s.a) bir gün Ka’be’ye çıkıp namaz kılmak istemişti. Namaza başladığında Ebu Cehil, şöyle dedi: “-Kim kalkar da bu adamın namazına engel olur?” İbnü’l-Zi’bârî kalkıp pislik ve kan alarak Hz. Peygamber (s.a)’in mübarek yüzünü kirletti, Hz. Peygamber, namazını bırakıp amcası Ebu Talib’in yanına gitti ve: “-Amcacığım, bana ne yapıldığını görmüyor musun?” şeklinde şikayette bulundu. Ebu Talib: “-Bunu kim yaptı?” diye sorunca, o da Abdullah b, ez-Zibârî’yi söyledi. Ebu Talib ayağa kalktı, kılıcını omuzuna alarak Hz. Peygamberle birlikte yola koyuldu. Ebu Cehil ve avanesinin yanına vardı. Ebu Talib’in geldiğini görünce kalkıp gitmek istediler. Ebu Talib tehditkar bir sesle: “-Allah’a yemin ederim, eğer aranızdan birisi kalkıp gidecek olursa, şu kılıcımla ona bir darbe indiririm”. Bunun üzerine oturdular. Yanlarına varıp şöyle dedi. “-Evladım sana bu işi kim yaptı”. Hz. Peygamber, Abdullah b. ez-Zibarî’yi işaret edince Ebu Talib aynı şekilde bir pislik ve kan alıp hepsinin yüzlerini, sakallarını, elbiselerini kirletti, hayli ağır sözler sarfetti. Bunun üzerine En’am suresinin 20. ayeti indi “Onlar, hem ondan alıkoyarlar, hem kendileri kaçarlar.”
Hz. Peygamber şöyle buyurdu. “-Amcacığım senin hakkında bir âyet indi”. O “-Hangisidir?” deyince, Hz. Peygamber şöyle buyurdu: “-Sen Kureyş’in bana eziyet vermesine engel oluyorsun ama, kendin bana iman etmekten yüz çeviriyorsun”. Ebu Talib şöyle dedi:
“-Allah’a andolsun ki, birlik olsalar bile sana asla ulaşamazlar
Ben toprağa gömülüp yatırılmadığım sürece.
Sen kendi işini açıkça tebliğ et.
Bundan dolayı hiçbir şekilde zelil olmayacaksın.
Müjde olsun bu sana ve gözün aydın olsun.
Beni de (dinine) davet ettin.
Bana öğüt verdiğin kanaatiyle.
Andolsun ki, doğru söylüyorsun, önceden de emin idin sen.
Öyle bir din sundun, ben de biliyorum ki o,
İnsanların kabul ettikleri dinlerin en hayırlısıdır.
Şayet kınanmaktan yahut da bana kötü söz söylenmesinden çekinmemiş olsaydım.
Hiç şüphesiz bu işe gönül hoşluğuyla ve sağlam bir kanaat ile bağlandığımı görecektin.”
Hz. Peygamber (s.a) bu olayı nakledince sahabeler sordu: “-Peki ey Allah’ın Rasulü! Ebu Talib’in bu şekilde destek vermesinin kendisine bir faydası olacak mı?” Hz. Peygamber, bu hakkaniyetli tutumundan, yani Hz. Peygamber’i koruma altına almasından dolayı cehennem azabının diğerlerine göre hafif olduğunu söyledi. .”( Müslim, İman 362; Ahmed ibn Hanbel, Müsned, I, 290, 295.)
İsna aşeriyye Şiası’na göre Ebu Talib Müslüman olarak vefat etmiştir. Said Nursi de, Ebu Talib’in Hz. Peygamber’i nübuvvet görevi dolayısıyla değil de, şahsı dolayısıyla desteklediği ve koruduğu için, bu amelinden yani Hz. Peygamber’e gösterdiği şefkat ve muhabbetinden dolayı ecrinin zayi olmayacağına hükmeder. (Bkz. Said Nursi, Mektubat, 28. Mektup.) Biz yüce Allah’a ait bir tasarrufu asıl Sahibi’ne bırakıp, Ebu Talib’in ruhen tecrübe ettiği ikilem ile Hz. Peygamber’in bu durum karşısında yaşadığı halet-i ruhiyesinin ne olduğu ve bizim için ne anlam ifade ettiği meselesi üzerinde yoğunlaşalım.
Tabii ki Hz. Peygamber, kendisini koruyan amcasının bu durumuna üzülüyordu. Şanı yüce Allah ona: “Peygamberlerden azim sahibi olanlar gibi sen de sabret” (46/Ahkâf, 35) buyruğunu indirdi.
Müslim’in Sahih’inde de Ebu Hureyre’den şöyle dediği kaydedilmektedir: “Rasulullah (s.a) amcasına: “-‘Lailahe İllallah’ de, kıyamet gününde bununla senin lehine şahitlik edeyim” demiş, kendisi şu cevabı vermiş: “Şayet Kureyş beni ayıplayarak: Onu bunu söylemeye iten ölüm korkusudur demeyecek olsalardı, elbette bu sözü söyler, gözünün aydın olmasını sağlardım.” Bunun üzerine yüce Allah: “Şüphesiz ki sen sevdiklerini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediğine hidayet eder” (el-Kasas, 28/56.) buyruğunu indirdi. (Müslim, İman 41, 42; Tirmizî, Tefsir 28; Ahmed ibn Hanbel, Müsned, II, 434, 441.)
Acaba Ebu Talib neden inanmadı ya da Hz. Peygamber çok arzu etmesine, hatta ısrar etmesine rağmen bir türlü “Kelime-i şehadeti” ikrar etmedi?
Akla birkaç sebep gelmektedir:
1) Hidayet Allah’tandır. Bir peygamber dahi olsa, insanlar ne kadar arzu ederse etsinler, insanları hidayete erdiremezler. Hz. Peygamber, hidayet üzere yola girmesi için amcası için bunu çok istedi, üzüldü, neredeyse kendini harap edecekti. Bundan bizim de çıkarmamız gereken bir ders var: Kimseyi zorla hidayete erdiremeyiz, yani vicdanlar, kalpler üzerinde baskı kuramayız. Dinde, din seçiminde zor ve baskı kullanmak yoktur (2/Bakara, 256.) En yakınlarımız, çoluk çocuğumuz olsa dahi bazen gözümüz önünde sapkın yola girebilirler. Hz. Nuh, oğlunu ikna edememişti (11/Hud, 46).
2) Ebu Talip, yeğeni Hz. Peygamber’in tebliğ ve davasının hak olduğunu biliyordu. Fakat bu bilgi onda, kalbinde imana dönüşmüyordu. İmana dönüşmeyen bilginin insanın tutum ve davranışları, bireysel ve toplumsal hayatı üzerinde değiştirici bir etkisi olamaz, ahlaka temel teşkil etmez. Aslolan kalbin reform geçirmesidir. Kalbte reform yaşanırsa davranışlar da değişir.
3) Ebu Talib, yeğenini kabile veya aile asabiyetiyle koruyor, düşmanlarına karşı kalkan görevini yerine getiriyordu. Çünkü içlerinden peygamber çıkmış biri başarısız olacak veya öldürülecek olsaydı, bu kabilenin şan ve şerefinin ayaklar altına alınmasına yol açabilirdi. Nitekim Ebu Cehil “Allah adına” yemin ederek niçin Hz. Peygamber’in risaletini tasdik etmediğini belirttiği konuşmasında, “iki aile arasındaki ezeli rekabet”e işaret etmişti. Ebu Cehil, Allah’ın bir olduğunu bildiği halde kabile asabiyetini aşamadığı ve efendi ile köle arasında olması gereken eşitlik ilkesini sindiremediği için Müslüman olmayı reddetti.
4) Ebu Talib, hayli gururlu bir insandı. Yukarıda geçtiği üzere “ölüm ve ahiret korkusu” dolayısıyla inandığını açığa vurması onun gururunu kıracaktı. Arap kadınları onu kınayacak, ayıplayacaktı. Nitekim ölüm yatağında tam Kelime-i şehadeti getirecekken, Ebu Cehil araya girip “Abdulmuttalib’in dininden vaz mı geçeceksin (e terğabu an millete Abdulmuttalib?). Vallahi, Arap kadınları sana gülecektir” deyip onu vazgeçirdi. Bazen gurur ve kibir, insanı hak ve hakikatten, doğruluk ve hidayetten alıkoyabilir.
Kaynak: farklı Bakış
