Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914) tarafından 1910 yılında yazılan Amak-ı Hayal isimli eser, bir edebiyat şaheseridir. Amak, gözün iç köşesi veya göz pınarı anlamına gelen mu’k kelimesinin çoğuludur. Filibeli Ahmet Hilmi, bu eserinde ruhunun pınarlarını maneviyat kurgusu olarak niteleyebileceğimiz şekilde anlatmaya çalışmıştır. Filibeli, eserinin ciddi ve nitelikli bir okuyucu kitlesini hedeflediğini şöyle ifade etmektedir: "Bu kitabı, hakikat aşkıyla yanan, akılla kavranamayacak konuları merak eden insanların zevkle okuyacağı kanaatindeyim." İç dünyamızın pınarlarını, derin iç köşerini veya varlığımızın derinliklerini anlatan Amak-ı Hayal, insanı olağanüstü bir ontolojik keşif yolculuğuna çıkarmaktadır.
Amak’ı Hayal’in ana kahramanı Raci’dir. Eserin 1925 baskısı, Raci’nin Hatıraları adını taşımaktadır. Amak-ı Hayal’de Raci’nin ruh dünyasında yaşanılan tecrübeler, birbirinden ayrı 23 hikaye olarak anlatılmaktadır. Amak-ı Hayal’de Raci’nin ruh dünyası, derin alegorik olaylar şeklinde tasvir edilmektedir. Amak-ı Hayal, insanın asli varlığını keşfetme eseridir. Eserin kahramanına sembolik olarak Raci ismi verilmiştir. Raci, aslına dönen kişi anlamını taşımaktadır. Aynalı Baba ile karşılaşan ve onunla diyalog içine giren Raci, derin manevi tecrübeler yaşayan ve değişen kişi olarak anlatılmaktadır. Mezarlıkta tanıştığı Aynalı Baba ile hakikati keşfetme arzusunu Raci Aynalı Baba’ya şöyle hitap ederek ifade etmektedir: "Sultanım! Sen, viranede gömülü bir hazinesin. Ben ise felsefeye susamış bir avareyim. Lütfen, ilminizden istifade etmeme izin verin. Verin elinizi öpeyim!" Aynalı Baba ile kurduğu diyalog sonucunda Raci, dünyevi zevklere mahkum olmadan dünyada ruhen özgürleşmiş ve olgunlaşmış bir kişi olmanın çabasını vermektedir. Filibeli Ahmet Hilmi, eserin ana mesajını iletmek için insanlığa şöyle seslenmektedir: "Ey avare yolcu! Yürü! Durma, yürü! Bu geçici alemin zevkleri seni Allah’a kavuşmaktan alıkoymasın. Bu eşsiz manzaraların, bu güzelliklerin hepsi yalnızca bir rüya ve hayaldir. Ey zavallı ziyaretçi! Yürü! Durma, yürü! Yürü, kendi aslına kavuş. Kemalin dereceleri bunlardır. Geçici süs ve gösterişi terk edip, yürü ki Allah’a kavuşma kadehinden içesin. Yürü ki, yokluk meydanında Allah’ın kudretini ve sırrını göresin."
Raci, varlığın hakikatini keşfetmek için insanlığın evrensel mirasına seyahatlerde bulunur. Raci, Hiçlik Zirvesi’nde Buda ile buluşmakta, Yunan Tanrılarının kutsal dağı Olimpos’a gitmekte, İyilik ve Kötülük adına birbirleriyle mücadele eden Ehrimen (kötülük) ve Hürmüz’ün (iyilik) savaş meydanına çıkmakta, Simurg kuşu Raci’yi Merih gezegenine ve Kaf Dağına götürmektedir. Ziya Nur Aksun, Amak-ı Hayal’de Raci’nin tecrübelerini iyi özetlemektedir: “Bu bir manevî seyahatin hikâyesidir. Yolcu, birçok şehirden geçer; hiçbirinde aradığını bulamaz ve daima aramak için dolaşır. Nihayet sonsuz varlık şehrine ulaşır. Seyyahın adı Râcî’dir. Bir mezarlıkta, garip ve çok basit hayat süren, her tarafında ayna parçaları asılı meczûb bir ihtiyarla karşılaşır. Bu zata “Aynalı Baba” derler. Ermişlerden bir zattır. Baba, Râcî’ye kahve pişirir ve ney çalar. Râcî garip bir tarzda dalar ve böylece, manevî seyahatler başlar. Birinci gün, Hiçlik Zirvesi’ne (Nirvana) ulaşır ve Buda sırrını anlar. İkinci gün, “Ey Nûr, zulmetleri durdur” diyen Zerdüşt diyarına ulaşır; Hürmüz ve Ehrimen’in sırrını anlar. Üçüncü gün, Devr-i Dâim şehrine varır ve her şey, başladığı yere döner. Dördüncü gün, Mecmâ-ı Ârifan’da imtihan meydanını görür. Beşinci gün, Saha-i Azamet’tir. Altıncı gün Kâf-ü Ankâ şehridir. Rahman’ın arş üzerinde istivasının sırrına varır. Yedinci gün Umman-ı Azamet’tir ve ilmin bir nokta olduğu sırrını anlar. Sekizinci gün Sekizinci gün Muammâ-yı Ebedî’ye, yani “Sonsuz Bilmece”ye ulaşır. Ancak ilimde râsih olanların sırrına ıttıla hâsıl eder. Dokuzuncu gün, “Mahfel-i Âzam”dır. Bu mânevî seyahatten, yani Urûc’dan sonra Nüzul’a erenler, yani dünyaya dönenler için, artık her şey yeni mânâlar kazanır.”
Varoluşun hakikati, sayısız gezilerle bile bulunabilecek bir şey değildir. Anka Kuşu, Raci’ye şöyle demektedir: “Milyonlarca sene olanca hızımızla dolaşsak bile kâinatın ancak bir mahallesini gezmiş sayılırız.” İnsanın hakikati bulması ve ruhun derin pınarlarından içmesi için sürekli yolda olmasını ve insanlığın bütün tecrübesine kendisini açmasını gerekmektedir. Krishnamurti’nin şu tesbiti, Raci’nin hakikat yolculuğunu çok iyi anlatmaktadır: “Hakikatin, sabit bir yeri olmadığı olgusunu, gerçeğini görmeli, anlamalısınız. O haritası çıkarılmamış bir denize benzer; onun içinde kendinize bir yol bulmalı ve kendinizi keşfetmelisiniz. Gerçekliğe giden bir yol bulmak için zaman gerekir, günlerce yolculuk etmeyi, mesafe kat etmeyi gerektirir.”
Raci’nin ruh dünyasında yaşanılanlar ayrı ayrı anlatılmasına rağmen, maneviyat tecrübesi bir bütünlük içinde sunmaktadır. Amak-ı Hayal’in en önemli özelliği, maneviyat tecrübesinin bir bütün olduğu anlayışı çerçevesinde insanın varoluşsal, bilgisel ve değersel gerçekliğinin birbirinden kopartılmamasını kurgulamasıdır.
Ruhen arınmak ve olgunlaşmak için insanın uyku ve atalet içinde olmaması gerekmektedir. Filibeli Ahmet Hilmi, Raci’yi uyku ve uyanıklık arasında yani yakaza halini yaşayan kişi olarak sunmaktadır. İnsanın dünyanın, bedenin ve ruhun farkında olan faal bir dünyevi ve ruhsal yaşantıya sahip olması, hayatın derinliklerini ve pınarlarını anlamak için olmazsa olmazdır. Hakikatin unutulduğu, hakikat arayışı yerine hakikat üzerinde tekel kurma sapkınlığının yaygınlaştığı günümüzde akıl ve ruh sağlığımızı korumak, olgunlaşmak ve gelişmek için Amak-ı Hayal’i okumalı ve anlamalıyız.
Kaynak: Milat Gazetesi
