Önceki yazımı,(*) “Tanpınar’a gelince” diyerek bitirmiştim. Sezai Karakoç’un “Bozgunda bir fetih düşü” kuran adam olarak nitelediği Yahya Kemal’in, önceki yazımızda ana hatlarıyla zikrettiğimiz medeniyet anlayışında Avrupa medeniyetiyle ilgi ve ilişki düzeyini belirlemek oldukça zordur, çünkü mesele benzer birçok konuda olduğu gibi cesaretli bir hüküm vermeye dayanınca Yahya Kemal’i orada bulmak zorlaşır.
Yahya Kemal’in öğrencisi Tanpınar’ın (v. 1962) bu konudaki duruşu hocasınınkinden çok daha nettir. Onun, bugüne kadar aynı muhteva ve yetkinlikte bir benzeri yazılmamış olan On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi söz konusu duruşu hakkında tek başına delil olarak kullanılabilecek bir ibret levhasıdır. (Dergâh Yayınları, İstanbul 2012)
Yine bu bağlamda Orhan Okay’ın Tanpınar’la ilgili kitabındaki Ankara’da Çok Cezerî Bir Garpçı ve Politika Batağında Bir Şair başlıklı metinlerine de başvurulabilir. (Dergâh Yayınları, İstanbul 2010)
Hemen her cihetten Garplılaşarak medenileşmenin bir zaruret olduğuna inanan Tanpınar, muhtemelen bu gidişatı sekteye uğratanlar olarak gördüğü Menderes ve arkadaşlarına karşı duyduğu derin kinini 1960 yılı günlüklerinde kesin bir dille ifade etmiştir.
Tanpınar’ın medeniyetçilik tahtında Yahya Kemal’den farkı, tarihî yapılarla ve kitâbî eserlerle ilgili hissiyatını, ifade ettiği an ve zeminde sabit tutmaktır; başka bir an ve zeminde eyleme dönüşme ihtimaline ket vurmaktır.
Örneğin, üniversite yolundaki sultan kabirlerinden geçerken, onların ruhlarına kazara bir Fatiha okumuşsa, bu okuyuşunu o an ve o kabirlerle sınırlandırmaya, hayatının diğer anlarına ve alanlarına yaymamaya özen göstermiştir. Onun camilerle, türbelerle, tekkelerle ilişkisini daha iyi değerlendirmek isteyenler, Mustafa Kutlu’nun son derece etkili kısa tespitlerine başvurabilirler.
Bu yanlarıyla Tanpınar’ın medeniyetçiliği laikçi bir medeniyetçiliktir. Din ve din kültürü ferdî planda kalmalı, hissiyatı aşmamalı, Avrupaî yeni hayata yansıtılmamalıdır.
Kendi zamanımızdan baktığımızda Sezai Karakoç ve İsmet Özel’in şair ve münevver kimlikleriyle Tanpınarvâri medeniyetçilikten şiddetle uzak durdukları kadar, medeniyet kavramını kullanma konusunda da, Filibeli Ahmed Hilmi ve Mehmet Akif çizgisine çok uzak olmaksızın temkinli davrandıklarını görürüz.
Tanpınar’ın vefat yılına göre, Müslüman münevverlerin medeniyet muhasebeleriyle ve Sağcılık fikriyatı içinde yaşayan medeniyetçilik ideolojisiyle geçen bir yarım asırdan sonra nereye evrildiklerine gelince…
Henüz ilgili pratikleri tamamlanmamış olan bu yakın zaman tarihini doğru değerlendirebilmek için, FETÖ bağlantılı köşe yazarlarının planlı olarak 2012 yılında İslamlığın ölümüyle ilgili başlattıkları tartışmaya tekrar bakmamız gerekir.
Aslında, söz konusu tartışma kendi doğallığıyla başlatılmadığı ve sahiden doğruyu aramak yerine, FETÖ’den alınmış bir talimatın yürürlüğe koyulmasından ibaret olduğu için fikrî bir kıymete sahip bulunmamaktadır.
Yine de ilgili tartışmanın öncelikle AK Partili seçmenler arasında fitne üretme maksadı unutulmaksızın, İslamcılıktaki değişim, farklılaşma, muhafazakarlaşma ve hatta medeniyetçilik ideolojisini üstlenme iddiaları yeniden değerlendirilebilir.
Uzlaşma esasıyla toplumun tamamını kuşatacak köklü, yaygın bir değişim ve gelişme vaadiyle 2002 yılında iktidar olan AK Parti’nin bu vaadine uygun moral bir hareketi de başlatması gerekiyordu.
Bu moral hareket, öncelikle uzlaşmayı gerektirdiği için, toplumun çok büyük bir kesiminin dahil olacağı İslam ve Türk vurgulu şanlı medeniyet ve buna tabi olarak erişilebileceği öngörülen muasır medeniyet söylemiyle başlatıldı.
Bu yönelimin tam adı, dindar muhafazakarlıktan başka bir şey değildi ki bu da Sağcılığın uhdesindeki medeniyetçiliğin aynı zamanda AK Parti seçmeni olan İslamcılar tarafından da devralınması demekti.
Konunun asıl düğümü buradaydı ve o düğüm hâlen çözülmeyi bekliyor.
*
Sözlüklerle medeniyetçilik konusunda yazdığım son dört yazının üçüncüsünü yazdığımda, bu konulara değerli ilgisi herkesin malumu olan Mustafa Kutlu ağabey, Milat gazetesinin dış politika yazarı sevgili Mehmet Beyhan aracılığıyla, bana medeniyet kelimesinin izinin çok çok iyi sürüldüğü hazine değerinde bir makaleyi iletti. Köşe yazısının sıkleti ve konumun sabitlenmiş sınırları nedeniyle, bu değerli makaleden yararlanmam mümkün olmadıysa da bilgisini iletebilmekten çok memnun olacağım:
Tuncer Baykara, Bir Kelime-Istılah ve Zihniyet Olarak ‘Medeniyet’in Türkiye’ye Girişi, Hareket dergisi, Mart 1982.
______________
(.)https://www.yenisafak.com/yazarlar/omer-lekesiz/semseddin-smiden-yahya-kemale-medeniyet-2063779
