Cevdet Said, bir muhacir ailesinin ferdi olarak 31 Ocak 1931 günü Suriye’nin Filistin sınırında yer alan Golan Tepesi’nin eteğindeki Bi’ru’l Acem köyünde dünyaya geldi. Baba dedesi Tsey Muhammed, 1864’teki Büyük Çerkes Sürgünü’nde Rusların zoruyla ata toprakları olan Kafkasya’dan önce Balkanlar’a daha sonra da Suriye topraklarına sürülmüştü. Köyünde başladığı ilk öğretimi Kuneytıra’da tamamladı ve ilim tahsil etmek üzere 1946 yılında Mısır’a gitti. Orta ve lise tahsilini gördüğü Ezher Üniversitesi’nde Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı üniversitenin Eğitim Fakültesinde ihtisas yaptı.
Cevdet Said, Kahire’de geçirdiği yıllar boyunca Mısır Millî Kütüphanesi’nin sadık bir müdavimi oldu ve fikirlerinden etkilendiği Cezayirli düşünür Malik Binnebi ile tanıştı. Mezun olduktan sonra Suudi Arabistan’a gitti ve iki yıl öğretmenlik yaptı. Suriye’ye döndükten sonra öğretmenlik görevine devam etti. Darbeyle başa geçen Hafız Esed döneminde ‘Baas rejimine muhalefet’ suçlamasıyla 1965-1973 yılları arasında 5 kez tutuklandı. Son tutukluluğunun ardından öğretmenlik yapması yasaklandı ve kamu haklarının tümü gasp edildi. Bunun üzerine yetmişli yıllarda ağabeyi ile köyüne döndü ve arıcılık yapıp tarımla uğraşmaya başladı.
Dünya malına tamah etmeyişi ve hiçbir kurum veya kuruluşla organik bağ kurmayışı ile tanınan Cevdet Said, ilerleyen yaşına rağmen traktörle arazi ekip biçti, ineklerinden sağdığı sütü sattı ve geçimini bu şekilde sağladı. Oysa bu dönemde El-Ezher’de kürsüsü olan, Suudi Arabistan, Cezayir, Lübnan, Katar, Bahreyn, Libya, Fas, İran, Amerika, Kanada, Almanya, Fransa, Belçika, İtalya, Rusya ve Kafkasya gibi dünyanın birçok farklı ülkesinde konferanslar vermiş ve 1966 yılından itibaren yazdığı ve birçok dile çevrilen kitaplarıyla ün salmış büyük bir mütefekkir ve alimdi.
Temel görüşü, şiddetin reddi ve sivil itaatsizlik olarak anılan ve kaba güçten uzak durmaya vurgu yapan Cevdet Said, özellikle “Bireysel ve Toplumsal Değişmenin Yasaları Üzerine Araştırmalar” üst başlığı altında 60 yıl boyunca 12 kitap yazdı ve düzenli olarak çok sayıda makale yayınlayarak birçok farklı ülkede konuşmalar yaptı. Ancak prensip olarak yazılarından ve kitaplarından hiçbir zaman telif ücreti almadı.
Köyünde sürdürdüğü sakin hayatı Hafız Esed’in yerini alan oğul Beşşar Esed zamanında yeniden sarsıldı ve seksen bir yaşında bir kez daha muhacir olarak doğduğu topraklardan ayrılmak zorunda kaldı. Suriye iç savaşının alevlendiği 2012 yılında rejim güçleri tarafından köyünün bombalanması sonucu evi hasar gördü ve kendisi gibi Ezher mezunu kardeşi Muhammed Said keskin nişancılar tarafından şehit edildi. Bunun üzerine özellikle Türkiye’de bulunan Çerkes Dernek ve Vakıfları tarafından Türkiye’ye getirilmesi konusundaki ısrarlar arttı. Başta dirense de 2012 yılının Aralık ayında hayati tehlike nedeniyle kızı, damadı ve torunları ile birlikte Türkiye’ye göç etti.
Cevdet Said, ilerleyen yaşına ve yaşadığı zorluklara aldırmadan Türkiye’de de çalışmalarına devam etti. Akademisyen Fethi Güngör, 2012-2019 yılları arasında Cevdet Said’in 80 konferansına mütercim olarak eşlik ettiğini, en az 95 makalesini Arapçadan Türkçeye tercüme ettiğini belirterek Cevdet Said’in çalışkanlığına olan şahitliğini dile getirmişti. Korona sürecinde konferanslara ve haftalık derslere internet üzerinden devam eden Cevdet Said, “İnsanın hayatına anlam katması ve mutlu olması, bir davaya hizmet etmesiyle mümkündür. Davaların en büyüğü ise fesadı ve kan dökülmesini durdurmaktır…” cümlesiyle duruşunu özetliyordu.
30 Ocak 2022 tarihinde, yoğun bakım servisinde tedavisinin sürdüğü İstanbul Gülhane Sultan Abdülhamid Han Hastanesi’nde 91 yaşında vefat eden Cevdet Said, doğum günü olan 31 Ocak’ta Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Karacaahmet Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Nuriye Çakmak Çelik, yazar
